Như thế nào là vi chất dinh dưỡng? Những lợi ích đối với sức khỏe

Vi chất dinh dưỡng hay còn gọi là vi lượng là nhóm chất cần thiết cho cơ thể và đóng vai trò quan trọng trong sản xuất năng lượng, hỗ trợ miễn dịch, tăng cường sức khỏe và một loạt các quá trình khác. 

Vi chất dinh dưỡng còn được hiểu là các nhóm vitamin (bao gồm vitamin A, B, C, D, E, K,...) và khoáng chất (bao gồm sắt, kẽm, đồng, canxi, phốt pho, iốt,...). Các chất này chỉ cần một lượng rất nhỏ, nhưng nếu không bổ sung chất dinh dưỡng hợp lý có thể gây hại cho sức khỏe, đặc biệt là thể chất và sự phát triển trí tuệ ở trẻ nhỏ. 

Trong cơ thể chúng ta, chất dinh dưỡng đóng một vai trò rất quan trọng, vì chúng tham gia vào hầu hết các quá trình trao đổi chất diễn ra bên trong cơ thể. Do vậy, khi thiếu vi chất này sẽ gây ra một số bệnh như còi xương (thiếu vitamin D, canxi), suy dinh dưỡng (thiếu kẽm), thiếu máu (thiếu sắt), các bệnh về mắt (thiếu vitamin A), bướu cổ (thiếu iốt),....

Hầu hết các vi chất dinh dưỡng không phải do cơ thể sản xuất, mà phải được bổ sung thông qua một số loại thực phẩm. Cụ thể, vitamin là những chất hữu cơ thu được từ các món ăn động thực vật, chúng có thể bị phân huỷ bởi nhiệt, axit hoặc không khí. Còn khoáng chất là những chất vô cơ có trong đất hoặc nước và không thể bị phân hủy. Khi bạn ăn, cơ thể sử dụng hết loại vitamin có từ thực phẩm thực vật và động vật sản xuất hoặc hấp thụ khoáng chất.   

Các loại vi chất dinh dưỡng

• Vitamin tan trong nước

Đa số các vitamin đều tan trong nước, chúng không dễ dàng được lưu trữ trong cơ thể mà được bài tiết qua nước tiểu khi tiêu thụ quá mức. Mỗi vitamin tan trong nước đóng một vai trò duy nhất trong việc thực hiện các chức năng của nó. Ví dụ, hầu hết các vitamin B hoạt động như các enzym giúp bắt đầu các phản ứng hóa học quan trọng để sản xuất năng lượng.

Một số loại vitamin tan trong nước mà bạn nên biết:

• Vitamin B1(thiamine): giúp chuyển hóa chất dinh dưỡng thành năng lượng. 
• Vitamin B2 (riboflavin): đây là vi chất dinh dưỡng rất cần thiết cho sản xuất năng lượng, chuyển hóa chất béo và kích thích chức năng tế bào. 
• Vitamin B3 (niacin): thúc đẩy sản xuất năng lượng từ các loại thực phẩm. 
• Vitamin B5 (axit pantothenic): là nhóm chất quan trọng cho quá trình tổng hợp axit béo. 
• Vitamin B6 (Pyridoxine): giúp cơ thể giải phóng đường từ carbohydrate dự trữ để tạo năng lượng và hình thành các tế bào hồng cầu.
• Vitamin B7 (biotin): đóng một vai trò trong quá trình chuyển hóa axit béo, axit amin và glucose. 
• Vitamin B9 (folate): quan trọng cho sự phân chia tế bào thích hợp. 
• Vitamin B12 (cobalamin): là chất cần thiết cho sự hình thành màu đỏ tế bào máu, ổn định hệ thần kinh và chức năng não thích hợp. 
• Vitamin C (axit ascorbic): tạo ra chất dẫn truyền thần kinh, collagen và protein.

Các vitamin tan trong nước đóng một vai trò quan trọng trong việc sản xuất năng lượng, nhưng chúng cũng có các chức năng khác. Vì những loại vitamin này không được lưu trữ trong cơ thể, nên điều quan trọng là phải được bổ sung từ thức ăn. 

• Vitamin tan trong chất béo

Các vitamin tan trong chất béo, không hòa tan trong nước và được cơ thể hấp thụ tốt nhất khi tiêu thụ cùng với chất béo. Sau khi tiêu thụ, chúng được lưu trữ trong gan và mô mỡ để sử dụng khi cơ thể cần. 

Dưới đây là một số vi chất dinh dưỡng thuộc nhóm vitamin tan trong chất béo cùng với chức năng của chúng:

• Vitamin A: Sáng mắt, tăng cường hệ thống miễn dịch của cơ thể, giúp ngăn ngừa nhiễm trùng. 
• Vitamin D: Hỗ trợ chức năng miễn dịch của cơ thể, giúp cơ thể hấp thụ canxi tốt hơn, hình thành và phát triển hệ xương và răng. 
• Vitamin E: Hỗ trợ chức năng miễn dịch của cơ thể, bảo vệ tế bào khỏi bị hư hại như một chất chống oxy hóa. 
• Vitamin K: Vitamin cần thiết cho quá trình đông máu và hình thành xương. 

Đây là nhóm vitamin rất cần thiết cho sức khỏe cơ thể, các bạn có thể bổ sung chúng từ các loại thực phẩm hoặc dạng tuýp uống hay viên nén.

• Nguyên tố vi lượng

Các nguyên tố vi lượng cần một lượng lớn hơn so với khoáng chất vi lượng để hoạt động trong cơ thể. Các loại nguyên tố vi lượng trong bao gồm:

• Canxi: Đây là một vi chất cần thiết cho cấu trúc và chức năng thích hợp của xương và răng. Chúng cũng hỗ trợ chức năng cơ và co mạch.
• Phốt pho: Vi chất dinh dưỡng này là một phần của cấu trúc màng xương và tế bào.
• Magie: Là chất góp phần hỗ trợ hơn 300 phản ứng enzyme, kể cả việc ổn định và điều chỉnh huyết áp.
• Natri: Một chất điện giải giúp cân bằng chất lỏng và duy trì huyết áp.
• Clorua: Vi chất này thường được kết hợp với natri. Đồng thời giúp duy trì sự cân bằng các nhóm chất lỏng và được sử dụng để hỗ trợ cho hệ tiêu hóa.
• Kali: Chất điện phân này đóng vai trò duy trì trạng thái chất lỏng trong tế bào và hỗ trợ dẫn truyền thần kinh và chức năng cơ.
• Lưu huỳnh: Đây được coi là một phần của tất cả các mô sống và được tìm thấy trong các axit amin methionine, cysteine.

• Khoáng chất vi lượng

Khoáng chất vi lượng được yêu cầu với số lượng nhỏ hơn các nguyên tố vi lượng, nhưng vẫn đủ để hỗ trợ cho các chức năng quan trọng trong cơ thể. Một số khoáng chất vi lượng và chức năng của chúng: 

• Chất sắt: vi chất dinh dưỡng này có trong hàu, đậu trắng, cải bó xôi tham gia vào nhiều phản ứng quan trọng trong cơ thể. Đồng thời, còn thành phần của các enzym quan trọng tham gia sản xuất heme: hemoglobin vận chuyển oxy, myoglobin dự trữ oxy đến các cơ… giúp ngăn ngừa thiếu máu do thiếu sắt.
• Mangan: Dứa và đậu phộng rất giàu mangan, giúp hỗ trợ quá trình chuyển hóa carbohydrate, axit amin và cholesterol.
• Vi chất dinh dưỡng từ đồng: Đồng được tìm thấy trong gan, cua và hạt điều, cần thiết cho sự hình thành mô liên kết và chức năng bình thường của não và hệ thần kinh.
• Chất kẽm: Bạn có thể bổ sung kẽm từ hàu, cua, tôm, sò, thịt đỏ, gan, đậu gà,… Lưu ý: các loại ngũ cốc và các loại đậu chưa xay có chứa nhiều phytate, làm giảm sự hấp thụ kẽm. Kẽm ảnh hưởng đến sự phát triển bình thường, thay đổi sự thèm ăn và đóng một vai trò quan trọng trong sự phát triển của thai nhi, chức năng miễn dịch, phát triển hệ thần kinh trung ương và chữa lành vết thương.
• Selen là một loại khoáng chất và vi chất rất quan trọng đối với hệ tuyến giáp, sức khỏe sinh sản và bảo vệ khỏi tác hại của quá trình oxy hóa.

Những lợi ích của vi chất dinh dưỡng đối với sức khỏe

Khi bạn cung cấp cho cơ thể đủ lượng vitamin và khoáng chất khác nhau sẽ góp phần mang lại sức khỏe tối ưu và chống lại bệnh tật. Vi chất dinh dưỡng tham gia vào các hoạt động của cơ thể, các khoáng chất và vitamin đóng vai trò như chất chống oxy hóa bảo vệ các tế bào có liên quan đến một số bệnh như ung thư, Alzheimer,  tim mạch... 

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, nguy cơ mắc một số loại ung thư sẽ giảm bớt nếu chúng ta bồi bổ và cung cấp đầy đủ vitamin A, B, C cho cơ thể. Để chống lại bệnh tật, cần phải sử dụng một số khoáng chất nhất định, chẳng hạn như khi lượng selen trong máu thấp sẽ làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim. 

Trong một nghiên cứu tổng quan khác, khi lượng selen trong máu tăng 50%, nguy cơ mắc bệnh tim giảm 24%. Hoặc các nghiên cứu khác đã chỉ ra rằng, việc bổ sung canxi đầy đủ giúp giảm nguy cơ tử vong do bệnh tim. 

Như vậy, có thể nói vi chất dinh dưỡng đóng góp rất nhiều vào các chức năng cũng như hoạt động cơ thể, giúp hỗ trợ và bảo vệ hệ sức khỏe một cách toàn diện. 

Độc tính của vi chất dinh dưỡng

So với việc thiếu hụt thì độc tính vi lượng ít phổ biến hơn. Nó có nhiều khả năng xảy ra hơn khi sử dụng với liều lượng lớn vitamin D, E, K và A hòa tan trong chất béo, vì những chất dinh dưỡng này có thể được lưu trữ trong gan và mô mỡ. Các chất này không thể đào thải ra khỏi cơ thể như các loại vitamin tan trong nước. Độc tính vi chất thường phát triển khi bổ sung vượt quá liều lượng, hiếm khi xuất phát từ nguồn thực phẩm. 

Các dấu hiệu và triệu chứng của ngộ độc vi chất dinh dưỡng sẽ khác nhau tùy thuộc vào từng loại dinh dưỡng. Việc tiêu thụ quá nhiều chất dinh dưỡng nhất định có thể nguy hiểm, ngay cả khi nó không gây ra các biểu hiện ảnh hưởng đến sức khỏe cơ thể.

Ví dụ, khi quá nhiều vitamin A có thể gây độc, ảnh hưởng đến sự phát triển của xương, gây rối loạn thần kinh. Quá nhiều vitamin B6 có thể dẫn đến suy giảm trí nhớ, quá nhiều vitamin D khiến trẻ chán ăn, mệt mỏi, sụt cân, có thể mất nước và huyết áp cao. 

Đặc biệt, đối với trẻ nhỏ, phụ huynh luôn muốn cho con mình phát triển nhanh chóng nên bổ sung vi chất dinh dưỡng không hợp lý. Khi các vitamin hoặc khoáng chất được cung cấp quá nhiều cùng lúc vào cơ thể sẽ khiến trẻ dễ bị rối loạn tiêu hóa. Hơn hết là một số vitamin nhất định sẽ ức chế việc hấp thu khoáng chất hoặc vitamin khác, làm phản tác dụng và cản trở sự phát triển của bé.

Vì vậy, khi bổ sung vi chất dinh dưỡng cho cơ thể, đặc biệt là trẻ nhỏ, chúng ta cần phải tham khảo thật kỹ từ các nguồn tư vấn sức khỏe uy tín hoặc đến gặp các chuyên gia bác sĩ để đảm bảo an toàn bạn nhé!